Η ενδομητρίωση εμφανίζεται στις επιφάνειες του τοιχώματος της κοιλιάς και των οργάνων. Στις περιοχές αυτές αναπτύσσονται κόκκινες, λευκές ή μελανές εστίες που ποικίλουν σε διάμετρο. Οι βαθύτερες εστίες οδηγούν στο σχηματισμό επώδυνων οζιδίων ή κύστεων.

Συχνότητα και αίτια της ενδομητρίωσης

Η ενδομητρίωση υπολογίζεται ότι αφορά το 7% των γυναικών σε αναπαραγωγική ηλικία, ιδιαίτερα μεταξύ των 25-40 ετών, μπορεί όμως να εμφανιστεί και νωρίτερα, ακόμα και πριν από την εμμηναρχή, ενώ σπάνια συμβαίνει μετά την εμμηνόπαυση. Μόνο στις ΗΠΑ, 6 εκατομμύρια γυναίκες πάσχουν από ενδομητρίωση. Οι μισές από αυτές διαγιγνώσκονται με υπογονιμότητα (δυσκολία στη σύλληψη) ενώ στη πλειοψηφία τους (>70%) έχουν κυκλικό (μηνιαίο) κοιλιακό άλγος. Σημειώνεται ότι το 22% των γυναικών με ενδομητρίωση δεν έχει απολύτως κανένα σύμπτωμα, οπότε διαγιγνώσκεται τυχαία.

Η αιτιολογία της ενδομητρίωσης είναι άγνωστη. Έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες για να δικαιολογήσουν την παθογένεια της. Η θεωρία της εμφύτευσης είναι η πιο δημοφιλής. Αυτή διατυπώθηκε στα 1920 και υποστηρίζει ότι η παλινδρόμηση του αίματος της περιόδου δια μέσω των σαλπίγγων στο εσωτερικό της κοιλιάς είναι η αιτία της ενδομητρίωσης. Εντούτοις καμία θεωρία δεν μπορεί να δικαιολογήσει όλες τις εκδηλώσεις της νόσου.

Η κληρονομικότητα επίσης παίζει κάποιο ρόλο. Οι γυναίκες που έχουν συγγενείς πρώτου βαθμού (μητέρα, αδερφές) οι οποίες νοσούν, διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο (2.5 φορές) να πάσχουν από ενδομητρίωση. Στη βαριά ενδομητρίωση, ο κίνδυνος αυτός αυξάνεται έως και 15 φορές. Ανοσολογικοί παράγοντες επίσης παίζουν ρόλο.

Τα συμπτώματα και η κλινική εικόνα της ενδομητρίωσης

Το 22% των γυναικών με ενδομητρίωση δεν έχει απολύτως κανένα σύμπτωμα. Επίσης η παθολογοανατομική έκταση της νόσου δεν συμβαδίζει με την κλινική εικόνα. Με άλλα λόγια μια γυναίκα με εκτεταμένη ενδομητρίωση μπορεί να έχει ήπια συμπτώματα, ενώ μια άλλη με λίγες ενδομητριωσικές εστίες μπορεί να υποφέρει από έντονο άλγος. Όλα αυτά καθιστούν τη διάγνωση πιο δύσκολη.

Το πιο χαρακτηριστικό σύμπτωμα είναι η έντονη δυσμηνόρροια (πόνος κατά την εμμηνορρυσία, >90%). Στα συμπτώματα της ενδομητρίωσης περιλαμβάνονται ο χρόνιος πυελικός πόνος (70%), η δυσπαρεύνια (πόνος στην επαφή, 75%) και η υπογονιμότητα (55%). Σπανιότερες εκδηλώσεις της νόσου είναι η δυσουρία (πόνος στην ούρηση), η δυσχεσία (πόνος στην αφόδευση) και οι διαταραχές του κύκλου.

Οι ενδομητριωσικές εστίες που βρίσκονται στο εσωτερικό των ωοθηκών, παράγουν αίμα σε κάθε κύκλο και οδηγούν προοδευτικά στο σχηματισμό μικρών κυστικών μορφωμάτων. Με τον καιρό, το παλιό αίμα αλλοιώνεται με την επίδραση ενζύμων και μετατρέπεται σε παχύρευστο καφεοειδές υλικό που μοιάζει με λιωμένη σοκολάτα. Η σοκολατοειδής κύστη (λέγεται και ενδομητρίωμα) δεν εξαφανίζεται με τον χρόνο, ούτε θεραπεύεται με από του στόματος αντσυλληπτικά όπως είχε θεωρηθεί στα προηγούμενα χρόνια. Η παρακέντηση της κύστης και η αναρρόφηση του περιεχομένου της οδηγεί πάντοτε σε υποτροπή, διότι ο παθολογικός ιστός είναι το τοίχωμα της κύστης και όχι το περιεχόμενο.

Εντοπισμός και διάγνωση της ενδομητρίωσης

Ο γιατρός είναι δυνατό να υποψιαστεί την ενδομητρίωση από το κλινικό ιστορικό ή από την ψηλάφηση επώδυνων οζιδίων με την κολπική εξέταση. Η απόλυτη διάγνωση όμως επιτυγχάνεται μόνο με τη λαπαροσκόπηση, δηλαδή την ελάχιστα επεμβατική χειρουργική διαδικασία, κατά την οποία μία κάμερα, το οπτικό λαπαροσκόπιο, εισέρχεται στην κοιλιά της γυναίκας δια μέσου μικρής τομής. Με αυτή ελέγχονται οι ενδομητριωσικές εστίες στις επιφάνειες των οργάνων και λαμβάνονται βιοψίες.

Βάσει των ευρημάτων της λαπαροσκόπησης η Αμερικανική Εταιρεία Γονιμότητας διακρίνει 4 στάδια βαρύτητας της νόσου. Η σταδιοποίηση κρίνεται ανάλογα με τον αριθμό των εστιών, το μέγεθος και το βάθος τους, τη παρουσία συμφύσεων και τη παρουσία ενδομητριωμάτων. Τα βαρύτερα στάδια προϋποθέτουν ριζική χειρουργική θεραπεία.

Απεικονιστικές μέθοδοι όπως είναι ο υπέρηχος, η αξονική (CT) και η μαγνητική τομογραφία (MRI) προσφέρουν πρόσθετες πληροφορίες σχετικά με την έκταση της νόσου, αλλά δεν βοηθούν ιδιαίτερα στην αρχική διάγνωση. Από τις εξετάσεις αίματος χρήσιμη είναι η μέτρηση του δείκτη Ca-125 ο οποίος είναι αυξημένος σε γυναίκες με ενδομητρίωση, ενώ η επανάληψη της εξέτασης μετά την θεραπεία μπορεί να δώσει πληροφορίες χρήσιμες για την πρόοδο της νόσου. Αντίθετα ως διαγνωστικό εργαλείο, ο δείκτης δεν είναι αξιόπιστος.

Θεραπευτικές επιλογές για την ενδομητρίωση

Δεν υπάρχει απόλυτη θεραπεία που να μπορεί να απαλλάξει την γυναίκα από την ενδομητρίωση. Εντούτοις υπάρχουν θεραπείες για τη βελτίωση της γονιμότητας και την ύφεση των συμπτωμάτων που προκαλεί. Η επιλογή της θεραπείας εξατομικεύεται, ανάλογα με την ηλικία της γυναίκας, την επιθυμία διατήρησης της γονιμότητας και τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων της. Ο στόχος της θεραπείας είναι να υποχωρήσουν τα συμπτώματα κυρίως το άλγος και να επιβραδυνθεί η εξέλιξη της νόσου έως ότου να εισέλθει η γυναίκα στην εμμηνόπαυση, οπότε παύουν οι ορμόνες και μαζί η ενδομητρίωση. Η θεραπεία διακρίνεται σε συντηρητική και χειρουργική.

Η συντηρητική θεραπεία εστιάζει στον περιορισμό των συμπτωμάτων και κυρίως του άλγους, τη διατήρηση της γονιμότητας και την επιβράδυνση εξέλιξης της νόσου. Η νόσος δεν μπορεί να εκριζωθεί πλήρως χωρίς χειρουργική επέμβαση. Ως εκ τούτου, οι περισσότεροι ερευνητές συστήνουν να γίνεται πρώτα η χειρουργική σταδιοποίηση και αντιμετώπιση της νόσου, και μετεγχειρητικά, ανάλογα με τα ευρήματα και τα συμπτώματα να επιλέγεται η συντηρητική αγωγή.

Οι περισσότερες γυναίκες με ενδομητρίωση έχουν ήπια συμπτώματα και μια καλή κλινική πορεία. Σε ποσοστό 40% σε γυναίκες που έλαβαν θεραπεία για την ενδομητρίωση τα συμπτώματα υποτροπιάζουν μετά μια περίοδο 5 ετών. Μετά από ορμονοθεραπεία ο πόνος επανεμφανίζεται μετά από 5 χρόνια στο 37% των γυναικών με ήπια κλινική εικόνα, και στο 74% των γυναικών με βαριά κλινική εικόνα. Τα υψηλότερα ποσοστά επιτυχίας σημειώνονται όταν η φαρμακευτική θεραπεία ακολουθεί τη χειρουργική απομάκρυνση των εστιών (80% των γυναικών δεν παρουσιάζουν πόνο για τουλάχιστο 5 χρόνια). Οι περιπτώσεις που δεν ανταποκρίνονται σε συντηρητικές θεραπείες μπορούν να αντιμετωπιστούν με υστερεκτομή.

ELLA: η απόλυτα εστιασμένη θεραπεία της ενδομητρίωσης με laser

Η αποκλειστική θεραπεία για την ενδομητρίωση ήταν μέχρι πρότινος η χειρουργική αφαίρεση της κύστης με ταυτόχρονη διαφύλαξη του ωοθηκικού ιστού στις άτοκες και στις γυναίκες που επιθυμούν τεκνοποίηση. Όμως στις περιπτώσεις που οι ενδομητριωσικές κύστεις καταλαμβάνουν το σύνολο σχεδόν του ωοθηκικού ιστού, η αφαίρεση του τοιχώματος των κύστεων οδηγεί σε συντριπτική έκπτωση του ωοθηκικού ιστού, με επακόλουθη μείωση της γονιμότητας.

Μια πρόσφατη τεχνολογική εξέλιξη δείχνει να εισφέρει ουσιαστικά στη θεραπεία της ενδομητρίωσης: η λαπαροσκοπική, ελάχιστα επεμβατική αφαίρεση της κύστης με την χρήση ενός ειδικού χειρουργικού laser (ELLA – Endometriosis Laparoscopic Laser Application Endometriosis). Το ειδικό χειρουργικό laser Leonardo Dual, με διπλό μήκος κύματος, επιτρέπει την ταυτόχρονη αιμόσταση και εξάχνωση του τοιχώματος της κύστης, χωρίς να θέτει σε κίνδυνο το πολύτιμο στρώμα της ωοθήκης που βρίσκεται κάτω από το τοίχωμα της κύστης. Η διατήρηση του ωοθηκικού ιστού δίνει περισσότερες πιθανότητες στη γυναίκα να τεκνοποιήσει στο μέλλον.

Η νέα μέθοδος αποτελεί μια σημαντική εξέλιξη για την οριστική λύση ενός χρόνιου και επίπονου προβλήματος με σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία και την ποιότητα ζωής πολλών γυναικών.

Πηγή: therapies.gr