Η ασθένεια αυτή χωρίς, πολλές φορές, οριστική και αποτελεσματική θεραπεία είναι, πέρα από κοινό και σημαντικό πρόβλημα που ελκύει το ενδιαφέρον των ιατρών κάθε ειδικότητας, ένα βασανιστικό κοινωνικο-οικονομικό πρόβλημα, που χρειάζεται πολλές φορές πολυδιάστατη αντιμετώπιση.

Χωρίς υπερβολή αυτή η μάστιγα της ανθρωπότητας που λέγεται καρκίνος συνιστά τη δεύτερη αιτία θανάτου μετά τις νόσους της καρδιάς και των αγγείων. Στον πλανήτη μας, κάθε χρόνο, αφανίζονται 7 εκατομμύρια άνθρωποι από τον καρκίνο, παρά τις αγωνιώδεις, αρκετές φορές, προσπάθειες της ιατρικής επιστήμης να σώσει τις ζωές αυτών των ανθρώπων από πρόωρο θάνατο. Ένας στους 4 ανθρώπους θα αναπτύξει καρκίνο στη διάρκεια της ζωής τους. Συχνότερος καρκίνος στους άνδρες είναι ο καρκίνος του προστάτη, ενώ στις γυναίκες ο καρκίνος του μαστού.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΑΡΚΙΝΟΣ;

Ο οργανισμός μας είναι  ουσιαστικά ένα σύμπλεγμα οργάνων, όπως η καρδιά, το έντερο, ο εγκέφαλος, το δέρμα κλπ., που συνεργάζονται μεταξύ τους με θαυμαστό τρόπο, με αποτέλεσμα την ύπαρξη του τελειότερου όντος, του ανθρώπου.

Τα όργανα αποτελούνται από μικροσκοπικές μονάδες, που δε φαίνονται με γυμνό μάτι και ονομάζονται κύτταρα.

Τα κύτταρα ως επί το πλείστον συνεχώς αναγεννώνται, δηλαδή μερικά από αυτά πεθαίνουν και κάποια άλλα πολλαπλασιάζονται για να δώσουν γένεση σε καινούργια, «φρέσκα» κύτταρα. Έτσι η λειτουργία των οργάνων διατηρείται ικανοποιητική και επαρκής.

Ο τρόπος και ρυθμός πολλαπλασιασμού βρίσκεται κάτω από έναν αυστηρό έλεγχο, που καθορίζεται από τις πληροφορίες από το ίδιο το γενετικό υλικό, το μόριο του DNA που βρίσκεται μέσα στα ίδια τα κύτταρα. Αυτό αποτελείται από «γονίδια», τα οποία θα μπορούσαν να παραλληλιστούν με τα «μικροτσίπ» των ηλεκτρονικών υπολογιστών.

Αυτά ακριβώς τα γονίδια έχουν μέσα τους αποθηκευμένες πληροφορίες και οδηγίες για τις λειτουργίες του κυττάρου. Έτσι τα γονίδιά "διατάζουν" τον τρόπο με τον οποίο θα δημιουργηθούν οι πρωτεΐνες και οι άλλες ουσίες που θα διατηρήσουν το κύτταρο στη ζωή, αλλά και "καθορίζουν" το ρυθμό πολλαπλασιασμού των κυττάρων.

Αν, όμως, κάποιο λάθος συμβεί στο "γονίδιο" ή στη "μεταφορά της πληροφορίας", τότε "χάνεται" ο έλεγχος και τα κύτταρα αρχίζουν να πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα, άναρχα και "τρελά". Τότε πολλά "παθολογικά" κύτταρα συγκεντρώνονται μαζί και δημιουργούν μία μάζα μέσα στο όργανο στο οποίο ανήκουν. Αυτή η μάζα ή ο "όγκος" ονομάζεται καρκίνος.

Το ερώτημα που εύλογα γεννιέται είναι τι κάνει τα κύτταρα να χάνουν τον έλεγχό τους και να αποκτούν αυτή την ανώμαλη συμπεριφορά. Με άλλα λόγια τι οδηγεί στην ανάπτυξη του καρκίνου, στην "καρκινογένεση"; Οι γνώσεις μας έχουν εμπλουτιστεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες.

Μέσα στα κύτταρα υπάρχουν πολλές φορές ευπαθή γονίδια με τάση να απορρυθμιστούν. Αυτά τα "γονίδιά του καρκίνου", γνωστά ως "ογκογονίδια", αποτελούν ένα διαρκή εσωτερικό εχθρό, που βρίσκεται μέσα στα κύτταρα του οργανισμού, τις περισσότερες φορές από τη γέννηση του ανθρώπου. Βρίσκονται, όμως, σε καταστολή. Εξωτερικά ερεθίσματα είναι, ωστόσο, ικανά να τα αφυπνίσουν και να τα κάνουν να δίνουν "καρκινογενετικές" πληροφορίες. Αυτά τα εξωτερικά ερεθίσματα έχουν άμεση σχέση με το περιβάλλον μας, τον τρόπο ζωής μας, και βέβαια με την έκθεσή μας σε χημικές ουσίες που έχουν "καρκινογόνο" δράση.

Ο καπνός του τσιγάρου, οι ρύποι της ατμόσφαιρας, βιομηχανικά απόβλητα, συντηρητικά τροφών και άλλες ουσίες που περιέχονται στα τρόφιμα, η υπέρμετρη κατανάλωση αλκοόλ αποτελούν μερικά μόνο παραδείγματα τέτοιων "καρκινογόνων" παραγόντων. Ένας στους τρεις καρκίνους του ανθρώπινου είδους σχετίζεται με το κάπνισμα. Έτσι το τσιγάρο και τα αλλά παράγωγα του καπνού ενοχοποιούνται για καρκίνο του πνεύμονα, του στόματος, του λάρυγγα, του παγκρέατος και του ουροποιητικού συστήματος.

Ένας στους τρεις θανάτους από καρκίνο οφείλεται σε ένα βαθμό στον τρόπο διατροφής. Καρκινογόνα υπάρχουν τόσο στις ωμές όσο και στις παρασκευασμένες τροφές. Σύγχρονα δεδομένα υποστηρίζουν ότι οι αυξημένες ποσότητες λίπους, αλλά και η παχυσαρκία ευνοούν την ανάπτυξη καρκίνων, ενώ τροφές πλούσιες σε φυτικές (λαχανικά, δημητριακά) και βιταμίνες Α, C και Ε θεωρούνται προστατευτικές.

Οι υπέρυθρες ακτίνες της ηλιακής ακτινοβολίας σχετίζονται με τον καρκίνο του δέρματος, αλλά και η ραδιενεργός ακτινοβολία επιδρά στην ανάπτυξη καρκίνου. Αρκεί να θυμηθούμε την πυρηνική καταστροφή της Χιροσίμα στην Ιαπωνία, αλλά και το πυρηνικό ατύχημα στο Τσέρνομπιλ της Ρωσίας που οδήγησαν στην αυξημένη ανάπτυξη καρκίνων στους  κατοίκους των περιοχών αυτών, για δεκαετίες μετά τα γεγονότα.

Διάφοροι ιοί είναι εν μέρει καρκινογενετικοί. Ο ιός της ηπατίτιδας Β, για παράδειγμα, μπορεί να προκαλέσει καρκίνο στο συκώτι. Ο σεξουαλικά μεταδιδόμενος ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων, γνωστός ως HPV, είναι ο κύριος ένοχος για την ανάπτυξη καρκίνου τραχήλου της μήτρας στις γυναίκες.

Υπάρχουν και «κληρονομικοί καρκίνοι», στους οποίους η προδιάθεση για ανάπτυξη καρκίνου «μεταβιβάζεται» από τον πατέρα ή τη μητέρα στο παιδί μέσω του γενετικού τους υλικού. Η τάση κάθε ανθρώπου να αναπτύξει καρκίνο είναι διαφορετική. Αυτό οφείλεται στην ισχυρότερη γενετική δομή τους, με την έννοια ότι τα καρκινικά τους γονίδια δεν αφυπνίζονται εύκολα, αλλά και στην επαρκέστερη ανοσολογική τους αντίσταση, δηλαδή στην ικανότητα των ανθρώπινων οργανισμών να καταπολεμούν τα καρκινικά κύτταρα πριν αυτά εκτραπούν και δημιουργήσουν όγκο. Αυτοί είναι οι ενδογενείς μηχανισμοί προστασίας του ανθρώπινου είδους ενάντια στον καρκίνο.

ΠΡΟΛΗΨΗ: ΠΡΩΤΗ ΓΡΑΜΜΗ ΑΜΥΝΑΣ

Σήμερα σε όλες τις προηγμένες χώρες του κόσμου εφαρμόζονται προγράμματα και καταστρώνονται στρατηγικές υγειονομικής κατεύθυνσης με στόχο τη μείωση του κινδύνου για την ανάπτυξη του καρκίνου. Αυτή ακριβώς η προστασία του πληθυσμού από τον καρκίνο αποτελεί την πρωτογενή πρόληψη. Από την άλλη πλευρά, είναι γνωστό ότι ο χρόνος ζωής ενός καρκινοπαθούς εξαρτάται, εκτός από το είδος του καρκίνου και το όργανο που προσβάλλει, και από το λεγόμενο «στάδιο» της νόσου, δηλαδή από το πόσο νωρίς γίνεται αντιληπτό ότι ο ασθενής πάσχει από καρκίνο.

Η επιβίωση είναι πολύ καλύτερη, όταν ο καρκίνος αντιμετωπιστεί στο αρχικό «στάδιο» της εξέλιξής του. Γι’ αυτό η έγκαιρη διάγνωση αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του προληπτικού ελέγχου του πληθυσμού. Η ανακάλυψη, λοιπόν, του καρκίνου σε πρώιμο στάδιο ή ακόμη και σε προκαρκινικό στάδιο συνιστά τη δευτεροβάθμια πρόληψη κατά του καρκίνου.

Οι κίνδυνοι που συμβάλλουν στην ανάπτυξη του καρκίνου, οι οποίοι προκαλούνται από τους ίδιους τους ανθρώπους, το περιβάλλον και τον τρόπο της ζωής τους, είναι ο στόχος της πρωτογενούς πρόληψης. Έτσι φαίνεται ότι κάθε άνθρωπος από μόνος του μπορεί να κάνει πολλά για να περιορίσει τον κίνδυνο να εμφανίσει καρκίνο. Το κάπνισμα και ο τρόπος διατροφής εμπλέκονται σε πάνω από τους μισούς θανάτους από καρκίνο. Η ρύπανση του περιβάλλοντος, οι επαγγελματικοί κίνδυνοι, η υπέρμετρη χρήση του οινοπνεύματος, οι ιοί, οι ιδιαιτερότητες της σεξουαλικής ζωής παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο. Ανάμεσα στις πολλές βλαβερές ουσίες του καπνού του τσιγάρου, η πίσσα ερεθίζει τους πνεύμονες και, εκτός του καρκίνου, προκαλεί και άλλες παθήσεις, όπως χρόνια βρογχίτιδα και εμφύσημα. Αυτοί που καπνίζουν δύο πακέτα τσιγάρα την ημέρα εμφανίζουν δεκαπλάσιο κίνδυνο καρκίνου του πνεύμονα σε σχέση με αυτούς που δεν καπνίζουν. Το κάπνισμα σε κλειστούς χώρους οδηγεί στο γνωστό «παθητικό κάπνισμα» και στους μη καπνίζοντες. Η παραμονή για μερικές ώρες σε περιβάλλον με πυκνό καπνό μπορεί και να μεταφράζεται σε κάπνισμα 5-10 τσιγάρων!

Ένας άλλος στρατηγικός τρόπος ενάντια στον καρκίνο είναι οι αλλαγές στη δίαιτα των ανθρώπων. Η αποφυγή του λίπους και η άφθονη χορήγηση προφυλακτικών ουσιών μέσω της διατροφής πιστεύεται ότι βοηθούν στην πρόληψη της εμφάνισης του καρκίνου. Μελέτες μάλιστα έχουν δείξει ότι μεταξύ άλλων οι βιταμίνες Α, C και Ε, η καροτίνη, το σελήνιο και  τα πράσινα λαχανικά έχουν προστατευτικές ιδιότητες.

Επίσης, η ασπιρίνη και παρόμοια με αυτή φάρμακα είναι σε θέση να παρεμποδίσουν τη δημιουργία και την εξέλιξη  ορισμένων καρκίνων, όπως του παχέος εντέρου.

Ο κίνδυνος του καρκίνου ελλοχεύει και στον εργασιακό χώρο. Εργαζόμενοι σε ναυπηγεία, μεταλλεία και σε βιομηχανίες χημικών προϊόντων εκτίθενται σε πληθώρα επιβαρυντικών ουσιών και ως εκ τούτου επιβάλλεται να λαμβάνονται προληπτικά μέτρα από τον εργοδότη. Τέλος, η αποφυγή της υπέρμετρης έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου, ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες, παρέχει προστασία έναντι του καρκίνου του δέρματος.

Όπως αναφέρθηκε, η αναγνώριση ενός όγκου (καλοήθους ή κακοήθους), όταν είναι πολύ μικρός, δηλαδή σε αρχόμενο στάδιο, συνιστά «πρώιμη διάγνωση» και αποτελεί στόχο των στρατηγικών δευτερογενούς πρόληψης. Για το λόγο αυτό οργανισμοί υγείας ενάντια στον καρκίνο ενημερώνουν τους πολίτες κυρίως μέσω των ΜΜΕ για διάφορα συμπτώματα που ενδέχεται να δηλώνουν την «αρχή» ενός καρκίνου, όπως: αφύσικες αιμορραγίες, ύπαρξη διογκώσεων στο μαστό, ξαφνική απώλεια βάρους, απότομες αλλαγές στις κενώσεις, αλλαγές στην εμφάνιση μίας ελιάς του δέρματος, επίμονος βήχας ή βραχνάδα κ.λ.π. Όλοι μας πρέπει να είμαστε ενημερωμένοι και να απευθυνόμαστε στον γιατρό αμέσως μόλις παρατηρήσουμε κάποιο σύμπτωμα.

Η έγκαιρη αναγνώριση ορισμένων καρκίνων είναι δυνατή με τη χρήση ορισμένων ειδικών εξετάσεων στις οποίες πρέπει όλοι να υποβάλλονται για να παραμείνουν υγιείς. Η εξέταση Παπανικολάου (Pap test) δεν πρέπει να παραλείπεται από τον ετήσιο γυναικολογικό έλεγχο κάθε γυναίκας μετά την έναρξη της σεξουαλικής της ζωής κι αυτό γιατί προλαμβάνει τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας.

Η έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του μαστού είναι σήμερα δυνατή με τη χρήση ειδικής ακτινογραφίας, της μαστογραφίας, που πρέπει να γίνεται σε όλες τις γυναίκες ανά 1-2 χρόνια, ξεκινώντας από την ηλικία των 35-40 ετών. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι από τον καρκίνο του μαστού θα προσβληθεί 1 στις 10 γυναίκες του δυτικού κόσμου, αλλά και ότι υπάρχει δυνατότητα οριστικής θεραπείας του, εάν διαγνωσθεί εγκαίρως. Όλες οι γυναίκες πρέπει να γνωρίζουν ότι οφείλουν να «αυτοεξετάζονται» μία φορά το μήνα και να απευθύνονται χωρίς καμία καθυστέρηση στο γιατρό μόλις αντιληφθούν κάποια διόγκωση σε έναν από τους μαστούς τους.

Από την ηλικία των 50 ετών είναι χρήσιμο να ξεκινά και ο τακτικός έλεγχος για τον καρκίνο του παχέος εντέρου, ο οποίος αποτελεί τη δεύτερη αιτία θανάτου από καρκίνο στις δυτικές κοινωνίες. Σε πρώτο βαθμό η κολονοσκόπηση και δευτερευόντως η αξονική κολονογραφία, η εξέταση των κοπράνων για ανίχνευση αίματος και η δακτυλική εξέταση αποτελούν τα απαραίτητα  μέσα του ελέγχου αυτού.

Ο «ΔΩΔΕΚΑΛΟΓΟΣ» ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ

• Μην καπνίζετε.
• Μην κάνετε κατάχρηση αλκοόλ.
• Αποφεύγετε την υπερβολική έκθεση στον ήλιο.
• Τρώτε άφθονα φρούτα, λαχανικά και γενικά τροφές πλούσιες σε φυτικές ίνες.
• Ακολουθείτε τις οδηγίες υγιεινής και ασφάλειας.
• Περιορίστε τις τροφές που είναι πλούσιες σε λιπαρά και υπεύθυνες για την παχυσαρκία.
• Επισκεφθείτε το γιατρό σας εάν έχετε επίμονα συμπτώματα, όπως αιμορραγία, απώλεια βάρους, βήχα, βραχνάδα, αλλαγή στις κενώσεις κ.ά.
• Επισκεφθείτε το γιατρό σας αν παρατηρήσετε ένα ογκίδιο στο μαστό σας ή αλλαγή στο μέγεθος και στο χρώμα  σε ελιά του δέρματος.
• Μην παραλείπετε το τεστ Παπανικολάου.
• Μην παραλείπετε τη μαστογραφία.
• Προγραμματίστε την κολονοσκόπησή σας σε ηλικία 50 ετών ή και από τα 40, όταν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό προσβολής από καρκίνο.
• Οι άνδρες εξεταστείτε από ουρολόγο, όσον αφορά τον προστάτη σας, σε ηλικία 50 ετών.